De Warmtepomp Checklist

Handige vragenlijst om na te lopen, als je nadenkt over een warmtepomp.
Ter voorbereiding op de komst van de installateur, of om een idee te hebben wat er bij komt kijken.

Een goed begin is immers het halve werk.

Elektrische installatie in de woning

Een warmtepomp vraagt meer stroom in de woning...
Is reeds een 3-fasen (400 V) aansluiting voorzien? ja/nee
Indien nee, kan dit zonodig nog gerealiseerd worden? ja/nee
Is/wordt de elektrische installatie voldoende zwaar opgezet? ja/nee
Bij nee, wie draagt hier zorg voor ? ......

Het warmtepompsysteem is een volledig elektrisch systeem, dat meestal op 3-fasen (krachtstroom, 400 V) moet worden aangesloten. Dit laatste moet u aanvragen worden bij de netbeheerder. Naast de aanwezigheid van krachtstroom is ook de beschikbare stroomsterkte belangrijk, aangezien vooral de compressor en de eventuele elektrische bijstook (naverwarmer) een behoorlijk vermogen kunnen vragen. Om een idee te geven: bij een benodigd thermisch vermogen van 10 kW kan het totale benodigde elektrische vermogen voor het warmtepompsysteem al gauw 3 - 6 kW bedragen.

Opstelplaats warmtepomp

O buiten de woning - O binnen de woning:
O begane grond
O eerste verdieping
O zolder
O elders: ………..
Hoeveel ruimte is beschikbaar voor de opstelling ? hoogte / breedte/ diepte in cm ?
Is er dan nog voldoende ruimte om later service en onderhoud aan het toestel te doen? ja/nee
Kan, door een installateur, het toestel makkelijk en veilig worden bereikt? ja/nee
Is de constructie van het gebouw voldoende om het toestel te dragen denkt u? ja/nee
Of vormt de maximale vloerbelasting op de opstelplaats een aandachtspunt?
ja --> maximale vloerbelasting: ……….. kg/m2 /nee
Heeft u ook rekening gehouden met eventueel geluid? ja/nee (denk aan slaapkamers en buren)
Wat is de maximaal toelaatbare geluidsemissie? ……….. db(A)

De maximale vloerbelasting kan een aandachtspunt zijn als de vloer waarop de warmtepomp, warmtapwaterboiler en eventuele buffer e.d. moeten worden geplaatst een beperkte draagkracht heeft (bij bijvoorbeeld een houten zoldervloer kan dit een
aandachtspunt zijn). De benodigde ruimte voor de opstelling is doorgaans groter dan bij de gebruikelijke verwarmingssystemen. Het is daarom goed om te inventariseren hoeveel ruimte (maximaal) beschikbaar is zodat hier in de ontwerpfase rekening mee kan worden gehouden. De vraag over de maximale geluidsemissie is relevant als de opstelplaats zich bijvoorbeeld dicht bij slaapvertrekken bevindt. In dergelijke gevallen kunnen hier geluidseisen worden geformuleerd. Bij gebruik van buitenlucht als warmtebron moet erop worden gelet dat de ventilator de voorgeschreven geluidsnormen niet overschrijdt.

Wat is het gegarandeerde isolatiepeil van de woning?

O K50 (minimum vereiste)
O K45
O K40
O K35
O anders namelijk: ………..

In dit geval staat K, voor de aanvoertemperatuur van de verwarming, welke nodig is om de woning te verwarmen.

Voor het succesvol kunnen toepassen van lage temperatuurverwarming met behulp van een warmtepomp dient het warmteverlies door de gebouwschil (transmissie- en ventilatieverlies) beperkt te zijn. Dit is ten eerste om het benodigde verwarmingsvermogen van de warmtepomp te beperken en ten tweede om comfortproblemen te voorkomen. In de praktijk is het aan te bevelen om ten minste te streven naar K40 of K45 als (gegarandeerd) peil van de globale warmte-isolatie. De wijze van berekening van het Kpeil is terug te vinden in de Belgische norm NBN B 62-301. In Nederland spreken we over een EPC waarde deze moet voor een warmtepompinstallatie woning bijvoorkeur minimaal 0,8 zijn (hoe lager hoe beter). Een andere waarde die in Nederland wordt gehanteerd is de isolatiewaarde RC, daar geldt hoe hoger hoe beter. Voor een warmtepompinstallatie is een woning met minimeel RC5 een prima uitgangspunt.

Welk type ventilatie systeem zit er in de woning?

O (natuurlijke toe- en natuurlijke afvoer)
O (mechanische toe- en natuurlijke afvoer)
O (natuurlijke toe- en mechanische afvoer)
O zonder WTW (mechanische toe- en afvoer)
O met WTW (mechanische toe- en afvoer)

Het ventilatiesysteem is van belang voor de berekening van het benodigde vermogen voor de ruimteverwarming van de woning. Bovendien kan hier nagedacht worden of het mogelijk is om aan warmteterugwinning te doen. Hierbij is mechanische ventilatie vereist. De warmte die nog in de afgevoerde lucht zit kan zo gebruikt worden om de aangevoerde lucht voor te verwarmen of kan dienen als warmtebron bij warmtepompsystemen op basis van lucht.

Gewenste vloeren in de woning:

Benedenverdieping:

O steen, namelijk: ………
O parket, namelijk: ………
O laminaat, namelijk: ………
O vloerbedekking, namelijk: ………

Bovenverdieping:

O steen, namelijk: ………
O parket, namelijk: ………
O laminaat, namelijk: ………
O vloerbedekking, namelijk: ………

Het is van belang om kennis te hebben van de gewenste vloertypen om, als de uitvoering doorgaat, het warmteafgiftesysteem op de juiste vraag/wens te kunnen ontwerpen.

Gewenst warmteafgiftesyteem

Voor de installateur is een opsomming van uw ruimten en wensen een handig uitgangspunt.

Voor een warmtepomp moet u denken aan vloerverwarming, wandverwarming, convectoren, of een ruimte die je niet
met de warmtepomp wil doen, of naast de warmtepomp bijvoorbeeld nog een infraroodpaneel (elektrisch) krijgt.
Een badkamer wordt nooit gekoeld ! In de andere ruimte kunt u ook kiezen voor koeling naast verwarming.

Toilet 1 lxbxh ........................ geen/vloer/wand/convector/elektrisch
Toilet 2 lxbxh ....................... geen/vloer/wand/convector/elektrisch
Badkamer 1 lxbxh ................ vloer/wand/convector/elektrisch
Badkamer 2 lxbxh ................ vloer/wand/convector/elektrisch
Keuken lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen
Bijkeuken lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen
Woonkamer lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen / tevens plafondkoeling
Bijkamer lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen / tevens plafondkoeling
Slaapkamer 1 lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen / tevens plafondkoeling
Slaapkamer 2 lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen / tevens plafondkoeling
Slaapkamer 3 lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen / tevens plafondkoeling
Slaapkamer 4 lxbxh ................ vloer/wand/convector/ ook koelen / tevens plafondkoeling
Hal/gang 1 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Hal/gang 2 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Hal/overloop 3 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Wasruimte lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Berging 1 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Berging 2 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Berging 3 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Zolder 1 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Zolder 2 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Kelder 1 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Kelder 2 lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Garage inpandig lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Garage uitpandig lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Berging uitpandig lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Technische ruimte lxbxh ................ geen/vloer/wand/convector/ ook koelen
Overig ..........

Toepassing van een warmtepompsysteem voor de ruimteverwarming vergt een laag of zeer laag temperatuur verwarming systeem op basis van oppervlakteverwarming. Bij de keuze van de meest optimale invulling van de typen warmteafgevers in de woning spelen diverse factoren een rol, zoals het comfortniveau, de thermische reactiesnelheid, de gewenste vloer- en wandtypen, de energie-efficiëntie, visuele aspecten, ruimtebeslag, individuele regelbaarheid, kosten, enz. Als hoofdverwarming dient in ieder geval voor oppervlakteverwarming te worden gekozen. Door de extra lage aanvoertemperatuur die bij toepassing van een warmtepomp wenselijk is voor het afgiftesysteem, zijn radiatoren en normale convectoren als warmteafgevers geen goede keuze. Als er naast oppervlakteverwarming nog aanvullende afgevers wenselijk zijn, kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een ventiloconvector (voor relatief kleine ruimtes) of een elektrische bijverwarming (voor vertrekken die slechts heel zelden verwarmd hoeven worden).

Gewenste regeling

O Alle vertrekken onafhankelijk van elkaar regelbaar met klepjes in het systeem.
Indien ja: denk aan een parallelbuffer met drukgeregelde systeempomp.
O Sommige vertekken met na-regeling?
De woonkamer en ..... staan altijd open / worden niet na-geregeld met klepjes.
Voldoen de altijd open groepen dan aan de minimum systeem inhoud van het toestel? ja/nee
Indien nee, denk aan schakelbuffer.
O Alle groepen staan altijd open, er wordt niets na-geregeld met thermostaatklepjes.
O Ruimte compensatie regeling door middel van ruimtethermostaat? ja/nee
O Andere wensen ...

In de ontwerpfase moet uiteraard ook de regeling van de ruimtetemperatuur in de diverse vertrekken verder worden uitgewerkt. Daarvoor is het nodig om te overleggen welke wensen er zijn omtrent deze regeling en wat op basis daarvan de beste invulling lijkt. Dit is medebepalend voor het verdere concept van de installatie van het totale systeem. Het beïnvloedt bijvoorbeeld ook het antwoord op de vraag of en in welke mate een buffer wenselijk is. Zo kan door middel van één of meer niet afsluitbare verwarmingskringen worden afgezien van een buffer en extra appendages (wat kosten- en ruimtebesparend werkt).

Nachtverlaging / nachtverhoging bij een warmtepompinstallatie

De beste keuze bij een warmtepomp is om GEEN of slechts minimale nachtverlaging (tot 2 graden) toe te passen. Immers het gaat vanwege de lagetemperaturen van het systeem om een traag reagerende installatie.

Nachtverhoging ja/nee
Nachtvelaging ja/nee
Dagverhoging ja/nee

Nachtverlaging paste men toe in Hoog Temperatuur installaties, 's nachts lig je in bed en mag de woning kouder zijn. Bij een warmtepomp installatie heeft dat in de praktijk niet zoveel nut en zin.

Nachtverhoging: de temperaturen van de verwarmde vloeren en/of wanden worden ’s nachts verhoogd zodanig dat optimaal gebruik gemaakt kan worden van het lage nachttarief voor elektriciteit; de grote warmte-inhoud van de vloeren wordt slechts geleidelijk afgegeven zodat een groot gedeelte van de ’s nachts geproduceerde warmte overdag wordt benut. Nachtverhoging heeft echter ook een aantal serieuze nadelen: Bij nachtverhoging zal veelal voor een relatief dikke vloer worden gekozen (met het oog op een zo groot mogelijke warmte-inhoud en bufferwerking): dit is kostenverhogend en complicerend bij de bouw, maar het leidt bovendien tot een thermisch extra traag systeem dat moeilijker regelbaar is. Nachtverhoging leidt tot meer verspilling: door de hogere ruimtetemperaturen op momenten dat het niet nodig is, is het warmteverlies hoger dan bij een regeling die bij nachtverlaging wordt toegepast; hiermee gaat een deel van het kostenvoordeel dus verloren. Nachtverhoging kan eerder comfortproblemen veroorzaken: bij nachtverhoging zal zelfs bij een dikke vloer ’s avonds (wanneer veelal hoogste ruimtetemperatuur wordt gewenst) de ruimtetemperatuur lager zijn dan overdag en dus lager dan gewenst, tenzij met een heel goede regeling de warmtepomp tijdig overdag wordt ingeschakeld (met dit laatste gaat echter opnieuw een deel van het voordeel van de nachtverhoging verloren). Met het oog op deze nadelen is een sterke focus op nachtverhoging in combinatie met een extra dikke vloer over het algemeen niet aan te bevelen. Het is nog wel een interessante optie voor mensen die overdag veel thuis zijn en in een regio woonachtig zijn met een groot prijsverschil tussen nacht- en dagtarief per kWh.

Dag verhoging wordt soms toegepast bij PV panelen. Je kan de warmtepomp temperatuur van verwarming of tapwater overdag, bij veel opbrengst van de PV panelen, tijdelijk verhogen omdat de energie dan weinig kost. Je kan dit zien als warmte bufferen voor de energie die je later nodig hebt.

Buffervat voor warmtepompinstallatie

O Is niet gewenst, er zijn voldoende altijd opengroepen om aan minimaal waterinhoud te voldoen
O Ja, is nodig voor minimale systeeminhoud, namelijk ... liter
O Ja, een zonnesysteem kan overdag warmte toevoegen in een buffer voor gebruik in de nacht..... liter
O Ja, is nodig voor hydraulische ontkoppeling tussen opwekker en afgiftesysteem

Een belangrijke vraag bij de invulling van het totale installatieconcept is of wel of niet een CV-buffer dient te worden toegepast, welke functies die vooral zou moeten hebben en op welke manier die het beste in het systeem wordt ingepast.
Een CV-buffer kan één of meerdere van de volgende functies hebben:

-vergroting waterinhoud van het systeem (voorkom aan/uit gedrag van de warmtepomp) Een warmtepomp heeft vaak een minimaal systeeminhoud nodig van 20 liter water per kW afgegeven vermogen.
-hydraulische ontkoppeling (schakelbuffer);
-warmte-opslag voor grotere benutting nachttarief;
-warmte-opslag voor overbrugging perioden zonder elektriciteit.
De functie van schakelbuffer is in veel gevallen aan te bevelen en kan met een relatief kleine buffer reeds worden verkregen; een schakelbuffer is niet nodig indien de verwarming van het hoofdvertrek een open (niet afsluitbare) kring is. Een CV-buffer kan eventueel ook dienen als warmte-opslag.

Verkoeling door de warmtepomp

O Verkoelen met de warmtepomp en het bijbehorend afgiftesysteem is gewenst
O Passief (goedkoop) koelen met bodem energie / bodemkoude heeft de voorkeur
O Actief koelen is geen bezwaar (lucht/water warmtepomp)
Is er al een Watt per m² koelvermogen wens? 20/25/30 Watt per m² vloeroppervlak (bepaalt type en hoeveelheid slang).

Natuurlijke koeling (ook wel ‘passieve koeling’ of ‘natural cooling’ genoemd) kan worden toegepast als gebruik wordt gemaakt van een verticale bodemwarmtewisselaar of grondwater als bron voor het warmtepompsysteem. Het glycolwater of grondwater wordt dan, als er gekoeld moet worden, niet langs de warmtepomp geleid maar onttrekt rechtstreeks de warmte aan het water uit het afgiftesysteem. Het energiegebruik beperkt zich tot het verbruik van de circulatiepompen. Natuurlijke koeling is weliswaar een beperkte vorm van koeling (zogenaamde topkoeling, koelvermogen tot circa 30 W/m2), maar kan desondanks in de zomer waardevol extra comfort bieden met slechts een relatief beperkte aanpassing van het warmtepompsysteem en geringe meerkosten. Doorgaans is wel een extra platenwarmtewisselaar nodig, evenals regelbare ventielen, een uitgebreidere regeling inclusief een anti-condensatieregeling en extra meetsensoren. In somige bodemenergie warmtepompen zit in het toestel al een koelwisselaar ingebouwd. Bij lucht/water gebeurd het koelen actief met behulp van de compressor. Het systeem keert zich dan eigenlijk om. De woning wordt de bron waar warmte wordt onttrokken en de buitenlucht wordt het doel waar de warmte uit de woning wordt afgeblazen.

Warmtapwater bij warmtepomp

Gezin bestaat uit .... personen
Waterverbruikers:
O bad, inhoud …. liter
O douche, verbruik circa ….. liter/minuut (type douchekop)
O………........................................................................
Schatting van verbruik
Gemiddeld: ………liter/dag(met een temperatuur
van 40°C)
Maximaal: ……… liter/dag (met een temperatuur
van 40°C)
Gewenste boiler temperatuur 51 / 55 / 58 graden Celsius
O wekelijks desinfectie 58 / 60 / 65 graden Celsius

Toelichtende opmerking inzake legionella-preventie:
Legionella-bacteriën kunnen in principe niet groeien bij temperaturen boven de 45 °C, en sterven af bij temperaturen boven 50 °C. Omdat de wanden van een direct gestookte boiler (en die van een indirect gestookte boiler met een warmtewisselaar in de boiler) iets koeler zijn dan de watervoorrraadtemperatuur, is in theorie de mogelijkheid aanwezig dat bij een voorraadtemperatuur van 50 of 55 °C legionellavorming plaatsvindt op de wand. De wekelijkse opstook tot 60 °C is bedoeld als maatregel om eventueel aan de wand gevormde legionella te vernietigen.

De grootte van het gezin (waarbij u ook rekening moet houden met verwachte veranderingen in de toekomst) is nodig om een schatting te kunnen maken van de warmtebehoefte voor de bereiding van warm tapwater.

Een schatting is te maken door een interview met de (toekomstig) gebruikers, aan de hand hiervan kun je hun douche gedrag vasstellen en beredeneren. Een kengetall kan zijn: 55 liter water van 40ºC per dag per persoon. Indien het aantal personen niet bekend is kan ook gesteld worden aantal slaapkamers + 1 = aantal personen.

Andere behoefte

Is er naast verwarming en tapwater nog een andere behoefte zoals bijvoorbeeld een zwembad ?
Wat is de inhoud van het zwembad ?
Wordt deze in de nacht afgedekt ?
Is het een buiten- of binnenbad ?
Wordt het zwembad gedurende het hele jaar gebruikt of alleen een bepaalde periode? .....
Whirlpool e.a. ? ....

Voorkeuze voor tapwater:

O combiwarmtepomp
O combiwarmtepomp in combinatie met zonnewarmte
O aparte lucht/water-warmtepomp voor tapwater
O losse boiler van ... liter voor aansluiting op de warmtepomp
O aparte warmtepompboiler op ventilatielucht
O elektrische boiler
O anders, namelijk ………………………………

Wordt een monovalent, monoenergetisch of een bivalent systeem gewenst?

O monovalent (enkel elektrische warmtepomp)
O mono-energetisch (elektrische warmtepomp+elektrische bijstook)
O bivalent / hybride (elektrische warmtepomp + gastoestel)
O geen bijzondere voorkeur
Anders .....

Met een monovalent systeem wordt een systeem bedoeld waarbij de opwekking van de warmte volledig wordt verzorgd door de (elektrische) warmtepomp. Er is geen ondersteuning door een elektrische bijstook of een gas- of oliegestookt apparaat voorzien.
In een mono-energetisch systeem wordt de warmtepomp aangevuld met een elektrische bijstook; de elektrische warmtepomp en de elektrische bijstook zorgen samen voor de opwekking van de benodigde warmte (de elektrische bijstook springt bij op momenten dat de warmtepomp niet in de volledige warmtebehoefte kan voorzien). Omdat beide gebruik maken van elektriciteit als energiebron, spreken we van een mono-energetisch systeem. Met een bivalent systeem bedoelen we een systeem waarbij nog een andere energiebron dan elektriciteit wordt ingezet om te voorzien in de warmtebehoefte: bijvoorbeeld een elektrische warmtepomp in combinatie met een gas- of oliegestookt apparaat. Over het algemeen wordt een mono-energetisch systeem aanbevolen omdat daarmee ten opzichte van een monovalent systeem van een aanzienlijk kleiner vermogen van de warmtepomp kan worden uitgegaan. Hierdoor dalen de investeringskosten terwijl het energetisch rendement (de COP) doorgaans niet of nauwelijks negatief wordt beïnvloed: de elektrische bijstook hoeft immers maar zelden bij te springen, terwijl een kleinere warmtepomp langduriger op vollast en daardoor efficiënter kan draaien. Een monoenergetisch systeem heeft bovendien een grotere mate van bedrijfszekerheid dan een monovalent systeem, omdat bij een eventuele storing van de warmtepomp toch nog een aanzienlijke warmte kan worden geproduceerd met behulp van de elektrische bijstook.

Bron voorkeur voor de warmtepomp

O Bodemenergie met verticaal gesloten (boring) bron (beste keuze)
O Bodemenergie met horizontaal gesloten bron
O Bodemenergie met grondwater (veel onderhoud nodig)
Is al nagegaan of er energie uit de bodem mag worden onttrokken op deze locatie? (vergunningen) ja/nee
O PVT panelen als bron
O IJsbuffer als bron
O Ander type bron voor (brine)water/water warmtepomp.......
O lucht/water warmtepomp
Voorkeur bij luchtwater: SPLIT / MONOBLOCK
O Ventilatielucht/water warmtepomp

Vergunningen en meldingen

Wie draagt zorg voor meldingen en vergunningen?
Wie zorgt voor bewijs van vakmanschap en uitvoering?
Wie verzorgt de BRL (verplicht in NL bij bodemenergie) documenten?

Schets / plattegrond en aanzichten

Zorg voor een goede schets met aanzichten en afmetingen van de woning.
Probeer vast te stellen waar leidingen kunnen gaan lopen (schachten)

Warmteverliesberekening (op te stellen warmtepomp capaciteit)

Wie draagt zorg voor de warmteverliesberekening van de woning?
Op welke manier is de warmteverliesberekening vast gesteld?
Gasverbruik verleden, isolatie waarden gebouw, of anders ...

PV panelen

Omdat een warmtepomp elektrischestroom verbruikt zijn PV panelen natuurlijk een mooie manier om zelf wat van deze elektriciteit op te wekken. Komen er ook PV panelen? Hoeveel ? Wat is de te verwachten jaar opbrengst in kWh van deze ?

(bij zuid georiënteerd bijvoorbeeld: aantal x Wattpiek paneel x 0,85= kWh / voorbeeld:12 panelen x 300 Wattpiek x 0,85) = 3060 kWh)

Merkvoorkeur

O Ja, ik heb een merkvoorkeur namelijk het merk: NIBE / Viessmann / alpha innotec / Daikin / Stiebel Eltron, anders ......
O Nee, ik heb geen merkvoorkeur
O Ik kies het merk waar mijn installateur mee bekend is en vertrouwen in heeft (denk aan service / onderdelen beschikbaarheid)
O Anders .....